झपूर्झा

झपूर्झा

(आपल्यास जे काही नाही असे वाटते, त्यांतूनच महात्मे जगाच्या कल्याणाच्या चिजा बाहेर काढितात. त्या महात्म्यांची स्थिती लक्ष्यात वागवून पुढील गाणे वाचिल्यास, ते दुर्बोध होऊ नये असे वाटते. )

(जाति – झपूर्झा)

हर्षखेद ते मावळते,
हास्य निवालें
अश्रु पळाले;
कण्टकशल्यें बोंथटलीं,
मखमालीची लव वठली;
कांही न दिसे दृष्टीला,
प्रकाश गेला,
तिमिर हरपला;
काय म्हणावें या स्थितिला ?-
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !             १

हर्षशोक हे ज्यां सगळें,
त्यां काय कळे ?
त्यां काय वळे ?
हंसतिल जरि ते आम्हांला,
भय न धरुं हें वदण्याला :-
व्यर्थीं अधिकची अर्थ वसे,
तो त्यांस दिसे,
ज्यां म्हणति पिसे,
त्या अर्थाचे बोल कसे?-
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !            २

ज्ञाताच्या कुंपणावरुन,
धीरत्व धरुन
उड्डाण करुन,
चिद्घनचपला ही जाते,
नाचत तेथें झगझगते
अंधुक आकृति तिस दिसती,
त्या गाताती
निगूढ गीति;
त्या गीतीचे ध्वनि निघती –
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !           ३

नांगरल्याविण भूई बरी
असे कितितरी
पणे शेतकरी
सनदी तेथें कोण वदा?-
हजारांतुनी एकादा !
तरी न, तेथुनि वनमाला
आणायला,
अटक तुम्हांला;
मात्र गात हा मंत्र चला –
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !          ४

पुरुषाशीं त्या रम्य अति
नित्य प्रकृति
क्रीडा करती;
स्वरसंगम त्या क्रीडांचा
ओळखणें, हा ज्ञानाचा
हेतू; तयाची सुन्दरता
व्हाया चित्ता –
प्रत ती ज्ञाता
वाडें कोडें गा आतां –
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !         ५

सूर्य चन्द्र आणिक तारे
नाचत सारे
हे प्रेमभरें
खुडित खुपुष्पें फिरति जिथें;
आहे जर जाणें तेथें
धऱा जरा, नि:संगपणा,
मारा फिरके,
मारा गिरके,
नाचत गुंगत म्हणा म्हणता –
झपूर्झा ! गडे झपूर्झा !         ६

मुंबई, २ जुलै १८९३
करमणूक, २९ जुलै १८९३, पृ. ३१६
'यथामूल आवृत्ती', १९६७, पृ. ९८-९९